Μια τελολογική άποψη για τον κόσμο.
Το τέλος ης ουτοπίας.
Το τέλος της ουτοπίας μπορεί να ιδωθεί και ως το τέλος της εμπιστοσύνης του ατόμου στον εαυτό του και της πίστης του σε ένα καλύτερο αύριο.
Η προσπάθεια του ατόμου να μετατρέψει την ουτοπία σε χειροπιαστή πραγματικότητα είχε άδοξο τέλος. Οι δογματικές θεωρίες της μίας και μοναδικής αλήθειας δοκιμάστηκαν και απέτυχαν. Η αδυναμία αυτή του ατόμου να εφαρμόσει στην πράξη συνολικές λύσεις συλλογικής ευημερίας κλόνισαν την πίστη του προς το σύνολο πρώτα, προς τον εαυτό του έπειτα. Από τη στιγμή που το άτομο δεν πιστεύει στις δυνατότητες του συνόλου και δεν το εμπιστεύεται, κλείνεται στον εαυτό του, ρέπει προς την ιδιοτέλεια. Επιχειρεί, δε, να ξανακερδίσει αυτήν την χαμένη εμπιστοσύνη και αξιοπιστία μέσα από έναν διαρκή αγώνα ικανοποίησης ατομικών συμφερόντων και μεγιστοποίησης της προσωπικής του ωφέλειας. Αυτή η απώλεια της εμπιστοσύνης αποτελεί, άλλωστε, μια από τις βασικότερες αιτίες ατομικής και κοινωνικής αδιαφορίας.
Επιχειρώντας να ξανακερδίσει αυτήν την χαμένη προς τον εαυτό του εμπιστοσύνη, το άτομο στρέφει το βλέμμα του στο σήμερα, στην επιβίωση σήμερα, γυρνώντας την πλάτη του στο αύριο. Αυτή η στροφή της σκέψης του ατόμου στο σήμερα το εγκλωβίζει στους νόμους και κανόνες της σημερινής κοινωνίας, στερώντας του τη δυνατότητα να ονειρευτεί ένα καλύτερο κόσμο.
Η αδυναμία του αυτή, που αποτελεί, άλλωστε, φυσική ροπή του, ορίζει το τέλος του «Συλλογικού Ονείρου». Το τέλος του Συλλογικού Ονείρου» σημαίνει το τέλος της ουτοπίας.
Το τέλος των «-ισμών».
Ο ενταφιασμός της ουτοπίας απονεύρωσε τα μεγάλα ιδεολογικά ρεύματα που διακήρυτταν την εμπέδωση της στην πράξη. Ολοκληρωτικές αντιλήψεις για τον άνθρωπο, τις ανάγκες του, τα προβλήματα του, τον τρόπο που αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν, δοκιμάστηκαν και απέτυχαν παταγωδώς. Τέθηκαν, δε, ανεπιστρεπτί, στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Στη νέα εποχή, ο μονολιθικός – μονοπολικός κανόνας της μιας και μοναδικής αλήθειας είναι παρελθόν. Ο νέος κόσμος είναι πολυπολικός. Οι ανάγκες του ανθρώπου και τα προβλήματα του δεν αντιμετωπίζονται με θεωρητικές λύσεις ιδεατού χαρακτήρα, αλλά με ένα πλέγμα πολιτικών πρωτοβουλιών ετερόκλητων ιδεολογικών αφετηριών. Συνολικές θεωρίες όπως αυτές του περασμένου αιώνα έχουν παραδώσει τη σκυτάλη σε νέα ιδεολογικά ρεύματα, νοούμενα ως πλαίσια ιδεών, δηλαδή, ως προοδευτικό άθροισμα αρχών και ιδανικών, αντιλήψεων και πολιτικών, από διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες.
Ο «ολισμός» του «-ισμού» δεν έχει θέση στη Νέα Εποχή. Ζήτω η Νέα Εποχή.
Το τέλος της ιστορίας.
Μετά την πτώση των «Μεγάλων Πειθαρχιών» η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία επικράτησε έναντι του δογματισμού του ενός και του ολοκληρωτισμού της μοναδικής αλήθειας. Οι αρχές του κοινωνικού και πολιτικού φιλελευθερισμού αναδείχθηκαν ως η μόνη αξιόπιστη οδός για πρόοδο και ευημερία.
Εμπεδώθηκε πως η ελευθερία και οι αρχές της δημοκρατίας αποτελούν φυσική ροπή του ανθρώπου και της κοινωνίας. Παράλληλα, έγινε κατανοητό, πως η επικράτηση των παραπάνω δεν μπορεί να διασφαλιστεί με έξωθεν παρέμβαση στο εσωτερικό μιας κοινωνίας. Αντίθετα, αποτελεί εσωτερική υπόθεση της ίδιας της κοινωνίας, αργή, βήμα προς βήμα μεταβολή στα ίδια τα θεμέλια της κοινωνίας, άρρηκτα συνδεδεμένη με το εκάστοτε επίπεδο οικονομικής και πολιτισμικής εξέλιξης της.
Στο βαθμό, λοιπόν, που η ιστορία του ανθρώπου ορίζεται ως ο αγώνας για την αποτίναξη της τυραννίας, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτός ο αγώνας έχει ολοκληρωθεί. Το σύμβολο της καταπίεσης της ανθρωπότητας και του ολοκληρωτισμού έχασε τη μάχη από τη δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία. Η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία έχει κυριαρχήσει ιδεολογικά. Αυτό που απομένει, πλέον, είναι η νομοτελειακή επέκταση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο. Τα γεγονότα καταδεικνύουν ότι η ιστορία του ανθρώπου έχει φτάσει σε ένα «τέλος», σε έναν απώτερο σκοπό. Βιώνουμε με άλλα λόγια το τέλος της ιστορίας, δεδομένου ότι η «ιστορία» του ολοκληρωτισμού έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της.
Το τέλος ως «αυτοσκοπός».
Η «τελολογική» θεωρία αποτελεί το αποκορύφωμα στην διαρκή προσπάθεια χειραγώγησης και ελέγχου του ατόμου. Αυτό που εν τέλει «διδάσκει» είναι πως η υπάρχουσα οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα είναι ό,τι καλύτερο η ανθρωπότητα έχει ως τώρα να επιδείξει, ή συνολικά μπορεί να επιδείξει. Από τη στιγμή, λοιπόν, που αυτό που υπάρχει σήμερα είναι αποτέλεσμα της φυσικής ροπής του ανθρώπου και εκπλήρωση του σκοπού του, οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής του ή μεταβολής του είναι καθαρή ματαιοπονία. Η ανωτέρω αντίληψη φαίνεται να έχει εμπεδωθεί από την πλειοψηφία της κοινωνίας. Αποδέχεται την υπάρχουσα πραγματικότητα, ενώ την ίδια στιγμή γνωρίζει ότι αυτή δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της. Ο άνθρωπος βρίσκεται εγκλωβισμένος σε ένα σύστημα του ο οποίου την ισχύ ο ίδιος επιβεβαιώνει. Ο άνθρωπος ανδρείκελο του εαυτού του.
Wednesday, March 28, 2007
[Η Ατζέντα της Αλλαγής] - Η Πραγματικότητα Σήμερα - [2]
Η πολιτική στο απόσπασμα – Ο δήμιος της αγοράς
Οι εννοιολογικοί χώροι της πολιτικής και της οικονομίας συνθέτουν από κοινού ένα δυναμικό δίπολο, το οποίο συνιστά την ουσία της τέχνης του κυβερνάν. Το δίπολο αυτό λειτουργεί στο κέντρο της κοινωνικής δραστηριότητας, ως παράγωγο της, καθορίζοντας την κατεύθυνση που αυτή λαμβάνει. Ως μίγμα των εννοιών της πολιτικής και της οικονομίας μπορεί να λειτουργήσει ως ένας απλοποιημένος κανόνας προσδιορισμού πολιτικών σχηματισμών και των διαφόρων ιδεολογικών ρευμάτων στον άξονα αριστερά – δεξιά. Έτσι, λοιπόν, το «περισσότερο πολιτική, λιγότερο οικονομία», σημαίνει «περισσότερο αριστερά»,ενώ το «λιγότερο πολιτική, περισσότερο οικονομία», σημαίνει περισσότερο δεξιά, με την αναφορά στις ανωτέρω έννοιες να γίνεται υπό το πρίσμα του «μεγαλύτερος κρατικός έλεγχος στην οικονομία, περιορισμός της κυριαρχίας της αγοράς», και το αντίστροφο.
Μετά την πτώση των «μεγάλων πειθαρχιών» και το τέλος της «συλλογικής εμπειρίας» μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται στα πολιτικά πράγματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο επικυριαρχία του εννοιολογικού χώρου της οικονομίας και των μηχανισμών που αυτήν καθορίζουν, στην πολιτική διαδικασία. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, στην ακραία του μορφή, έχει αναγνωριστεί και υιοθετηθεί ως το μόνο οικονομικό μοντέλο που μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ανάπτυξη και ευημερία. Η οικονομία έχει αναχθεί σε αυτοσκοπό. Η διαρκής μεγέθυνση της, η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή πλούτου και κέρδους, κέντρο και αυτοσκοπός της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δούρειος ίππος αυτής της νέας τάξης πραγμάτων η διαδικασία της ανεξέλεγκτης οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ως της μόνης οδού για οικονομική ανάπτυξη και πορεία στη νέα εποχή. Η απελευθέρωση των αγορών, η κατάργηση των φραγμών στη διακίνηση αγαθών και κεφαλαίων, η ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων και υπηρεσιών, η εν γένει πριμοδότηση του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου, του ατομικού έναντι του συλλογικού, αποτελούν στις μέρες μας το μόνο αποδεκτό μίγμα πολιτικής για το παρόν και το μέλλον. Οι πολιτικοί, οι πολιτικοί σχηματισμοί και η πολιτική εξουσία συνολικά, φαίνεται να έχουν αποδεχθεί και υιοθετήσει τη νέα αυτή πραγματικότητα, όπως επίσης και το μη αναστρέψιμο της. Η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα, διαμορφώνει και καθορίζει τις εξελίξεις, τη ροή των πραγμάτων. Η πολιτική εξουσία ακολουθεί προκειμένου να επιβεβαιώσει την ισχύ αυτών των εξελίξεων και να τις επιβάλλει θεσμικά στην κοινωνία. Είναι η πολιτική εξουσία εκείνη που προωθεί την προσαρμογή της κοινωνίας σε μια πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί έξω και πέρα από αυτήν. Σε μια πραγματικότητα, οδηγός της οποίας είναι η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα και οι ανεξέλεγκτοι μηχανισμοί που διέπουν τη λειτουργία της.
Γινόμαστε θεατές ενός πρωτόγνωρου φαινομένου «απολιτικοποίησης» της πολιτικής διαδικασίας και εργαλειοποίησης της στα χέρια της αγοράς. Ο παραδοσιακός ρόλος της πολιτικής, ως οδηγού και διαμορφωτή της υπάρχουσας πραγματικότητας έχει ενταφιαστεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Η πολιτική έχει διολισθήσει σε υπηρέτη μιας κυρίαρχης αγοράς, η οποία με τους απρόσωπους και απροσπέλαστους μηχανισμούς της οδηγεί τις ανθρώπινες κοινωνίες στο παρόν και το μέλλον. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτική διαδικασία έχει αναχθεί σε μια διαχειριστική λειτουργία διεκπεραίωσης γραφειοκρατικών διαδικασιών. Η πολιτική μοιάζει να αυτοχειριάζεται. Ο πολιτικός, με την παραδοσιακή έννοια του όρου, αποτελεί είδος προς εξαφάνιση. Σύγχρονο φαινόμενο ο πολιτικός – διαχειριστής, ο πολιτικός – τεχνοκράτης. Ρόλος του πολιτικού σήμερα, αλλά και του πολιτικού σχηματισμού που αυτός ηγείται, η έννοια της διαρκούς προσαρμογής της κοινωνίας στο ευμετάβλητο διεθνές περιβάλλον και τις διαθέσεις της αγοράς. Το τέλος των οραμάτων, το τέλος της ουτοπίας, σήμανε και το τέλος της πολιτικής, ως συνολικού σχεδίου για το παρόν και το μέλλον, σήμανε το τέλος της πολιτικής ως περιπέτειας ιδεών. Παρατηρείται μια θεμελιώδης μετατόπιση του περιεχομένου της πολιτικής σε αυτό που ονομάζουμε «διαχείριση της καθημερινότητας». Με άλλα λόγια, η έννοια του εφήμερου, του παροδικού, έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της πολιτικής διαδικασίας. Ο πολιτικός σήμερα δεν εφαρμόζει συνολικές και συλλογικές λύσεις, οι οποίες θα αντιμετωπίσουν τα μείζονα προβλήματα της κοινωνίας, αλλά διαχειρίζεται τα προβλήματα σήμερα, διαχειρίζεται καταστάσεις σήμερα, διαχειρίζεται την καθημερινότητα, χωρίς καμία μέριμνα για το αύριο. Προωθεί εφήμερες λύσεις υπό το πρίσμα μιας οιονεί αποτελεσματικότητας στη διαχείριση. Όμως, κάθε τι το εφήμερο είναι και αναποτελεσματικό, ενώ η διαχείριση καταστάσεων δεν αποτελεί πολιτική διαδικασία.
Η έννοια της διαχείρισης του εφήμερου λειτουργεί καταστρεπτικά για την πολιτική. Ο σύγχρονος πολιτικός λειτουργεί πραγματιστικά –μόνο. Αθροίζει αιτήματα της πλειοψηφίας και προωθεί συναινετικές λύσεις που υποτίθεται ευνοούν το σύνολο της κοινωνίας. Όμως, όταν μια πολιτική ευνοεί τους πάντες, τότε καταλήγει να μην ευνοεί ουσιαστικά κανέναν. Απλά δημιουργεί την αίσθηση ότι κάτι κινείται, κάτι αλλάζει, χωρίς στην πραγματικότητα να αντιμετωπίζει καμία από τις μεγάλες προκλήσεις της κοινωνίας. Συμπληρωματικά προς την ανωτέρω θεώρηση λειτουργεί και η έννοια της πολιτικής ως διαχείρισης του αποδεκτού, αυτού που πλειοψηφία πριμοδοτεί και «η κοινωνία θέλει». Οι μηχανισμοί διαμόρφωσης και ανάλυσης της καθημερινότητας κατέχουν βαρύνοντα ρόλο. Στη νέα εποχή, το αποδεκτό, αυτό που επιθυμεί η κοινή γνώμη, όπως εκφράζεται μέσα από τις δημοσκοπήσεις, το επίκαιρο, όπως διαμορφώνεται από τα τηλεπαράθυρα, και το τηλεκοντρόλ, όπως αυτό εκφράζεται από τους δείκτες τηλεθέασης, συντάσσουν την πολιτική ατζέντα του σήμερα και του αύριο, διαμορφώνουν πολιτικές, στρατηγικές, στόχους.
Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνεται το πολιτικό φάσμα της νέα εποχής. Η τάση ομογενοποίησης των εφαρμοζόμενων πολιτικών από τους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς, η αποδοχή ενός μόνο μοντέλου οικονομικής και πολιτικής διακυβέρνησης, ο ενταφιασμός των συνολικών και συλλογικών σχεδίων, το τέλος των ιδεών, ο πραγματισμός, ο υποβιβασμός της πολιτικής στη σφαίρα της διαχείρισης, η έννοια του εφήμερου στην πολιτική διαδικασία και η αίσθηση ότι η πολιτική δεν διαμορφώνει καταστάσεις, δεν μπορεί να επηρεάσει τη ροή των πραγμάτων, αλλά περιορίζεται στην επιβεβαίωση της ισχύος της αγοράς, σηματοδότησαν μια πρωτοφανή στροφή του εκλογικού σώματος στο κέντρο του πολιτικού φάσματος. Παράλληλα, αυτός ο ευτελισμός της πολιτικής διαδικασίας απομάκρυνε σημαντικό τμήμα πολιτών από τα πολιτικά πράγματα και ενέτεινε τα φαινόμενα πολιτικής και κοινωνικής αδιαφορίας.
Το κέντρο του πολιτικού φάσματος, ως ιδεολογικός χώρος ταυτίζεται με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά. Σημασία δεν έχει ποια είναι η απόχρωση μιας πολιτικής, ποιο είναι το πλαίσιο αναφοράς της και ποια η κατεύθυνση που προσδίδει στη κοινωνία, αλλά ο βαθμός που αντιμετωπίζει τα προβλήματα σήμερα στα πλαίσια μιας οιονεί αποτελεσματικότητας, χωρίς μέριμνα για το αύριο. Το κέντρο του πολιτικού φάσματος είναι ένας χυλός ιδεών, αντιλήψεων, αιτημάτων προσδοκιών, επιδιώξεων, με συνδετικό κρίκο την καλή οικονομική διαχείριση. Το προφίλ του πολιτικού σχηματισμού που απευθύνεται σε αυτό, είναι ενός light κόμματος χωρίς σαφή προγραμματικό λόγο και πλαίσιο εκκίνησης, που απλά αφουγκράζεται τις κοινωνικές ανάγκες, αθροίζει αιτήματα και προωθεί εφήμερες διαχειριστικές πολιτικές στα πλαίσια της αποτελεσματικότητας. Ο δε πολίτης του κέντρου του πολιτικού φάσματος ορίζεται ως ο πραγματιστής του μεσαίου χώρου. Αυτός, δηλαδή, ο ρεαλιστής, που απομυθοποιεί την πολιτική και την αποκαθηλώνει στο χαμηλό επίπεδο της διαχείρισης του αποδεκτού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μεταξύ κοινωνικού κέντρου και μεσαίου χώρου. Το κοινωνικό κέντρο αναφέρεται σε πολιτικές ιδέες και αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με τη λογική του μηδενικού αθροίσματος και της ήσσονος προσπάθειας. Στο κοινωνικό κέντρο, οι αντιτιθέμενες επιδιώξεις και αιτήματα συμψηφίζονται παράγοντας εν τέλει μια μηδενική συνισταμένη. Δεδομένου ότι όλοι ικανοποιούνται, στην ουσία δεν ευνοείται κανείς. Εν τέλει, τα γενικότερα ιδεολογικά μακροβούτια στα λιμνάζοντα νερά του μεσαίου χώρου, αποτυπώνουν την κοσμοαντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη για τη ζωή. Απόλαυση της στιγμής, «άκρατος πραγματισμός», διαχείριση σήμερα, αποσπασματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, εφήμερες λύσεις με παροδικό χαρακτήρα, ανυπαρξία συνολικού σχεδιασμού για το μέλλον.
Συνολικά, στην πολιτική σκηνή, διαμορφώνονται δύο κυρίαρχα μπλοκ πολιτικών σχηματισμών. Από τη μια αυτών που αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα και το μη αναστρέψιμο της, δηλαδή, τη διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και την κυριαρχία της αγοράς στην πολιτική διαδικασία, διαμορφώνοντας ανάλογα την πολιτική τους. Από την άλλη, των πολιτικών σχηματισμών που δεν αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα, κλείνονται στο καβούκι τους, εκφέρουν έναν στείρα «καταγγελτικό» και αντιδραστικό λόγο, οχυρώνονται σε εθνικιστικές αντιλήψεις. Κοινή συνισταμένη των δύο αυτών μπλοκ η αδυναμία τους να προτείνουν ένα ρηξικέλευθο μείγμα πολιτικής που θα οδηγήσει τις ανθρώπινες κοινωνίες στο μέλλον.
Οι εννοιολογικοί χώροι της πολιτικής και της οικονομίας συνθέτουν από κοινού ένα δυναμικό δίπολο, το οποίο συνιστά την ουσία της τέχνης του κυβερνάν. Το δίπολο αυτό λειτουργεί στο κέντρο της κοινωνικής δραστηριότητας, ως παράγωγο της, καθορίζοντας την κατεύθυνση που αυτή λαμβάνει. Ως μίγμα των εννοιών της πολιτικής και της οικονομίας μπορεί να λειτουργήσει ως ένας απλοποιημένος κανόνας προσδιορισμού πολιτικών σχηματισμών και των διαφόρων ιδεολογικών ρευμάτων στον άξονα αριστερά – δεξιά. Έτσι, λοιπόν, το «περισσότερο πολιτική, λιγότερο οικονομία», σημαίνει «περισσότερο αριστερά»,ενώ το «λιγότερο πολιτική, περισσότερο οικονομία», σημαίνει περισσότερο δεξιά, με την αναφορά στις ανωτέρω έννοιες να γίνεται υπό το πρίσμα του «μεγαλύτερος κρατικός έλεγχος στην οικονομία, περιορισμός της κυριαρχίας της αγοράς», και το αντίστροφο.
Μετά την πτώση των «μεγάλων πειθαρχιών» και το τέλος της «συλλογικής εμπειρίας» μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται στα πολιτικά πράγματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο επικυριαρχία του εννοιολογικού χώρου της οικονομίας και των μηχανισμών που αυτήν καθορίζουν, στην πολιτική διαδικασία. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, στην ακραία του μορφή, έχει αναγνωριστεί και υιοθετηθεί ως το μόνο οικονομικό μοντέλο που μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ανάπτυξη και ευημερία. Η οικονομία έχει αναχθεί σε αυτοσκοπό. Η διαρκής μεγέθυνση της, η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή πλούτου και κέρδους, κέντρο και αυτοσκοπός της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δούρειος ίππος αυτής της νέας τάξης πραγμάτων η διαδικασία της ανεξέλεγκτης οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ως της μόνης οδού για οικονομική ανάπτυξη και πορεία στη νέα εποχή. Η απελευθέρωση των αγορών, η κατάργηση των φραγμών στη διακίνηση αγαθών και κεφαλαίων, η ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων και υπηρεσιών, η εν γένει πριμοδότηση του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου, του ατομικού έναντι του συλλογικού, αποτελούν στις μέρες μας το μόνο αποδεκτό μίγμα πολιτικής για το παρόν και το μέλλον. Οι πολιτικοί, οι πολιτικοί σχηματισμοί και η πολιτική εξουσία συνολικά, φαίνεται να έχουν αποδεχθεί και υιοθετήσει τη νέα αυτή πραγματικότητα, όπως επίσης και το μη αναστρέψιμο της. Η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα, διαμορφώνει και καθορίζει τις εξελίξεις, τη ροή των πραγμάτων. Η πολιτική εξουσία ακολουθεί προκειμένου να επιβεβαιώσει την ισχύ αυτών των εξελίξεων και να τις επιβάλλει θεσμικά στην κοινωνία. Είναι η πολιτική εξουσία εκείνη που προωθεί την προσαρμογή της κοινωνίας σε μια πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί έξω και πέρα από αυτήν. Σε μια πραγματικότητα, οδηγός της οποίας είναι η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα και οι ανεξέλεγκτοι μηχανισμοί που διέπουν τη λειτουργία της.
Γινόμαστε θεατές ενός πρωτόγνωρου φαινομένου «απολιτικοποίησης» της πολιτικής διαδικασίας και εργαλειοποίησης της στα χέρια της αγοράς. Ο παραδοσιακός ρόλος της πολιτικής, ως οδηγού και διαμορφωτή της υπάρχουσας πραγματικότητας έχει ενταφιαστεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Η πολιτική έχει διολισθήσει σε υπηρέτη μιας κυρίαρχης αγοράς, η οποία με τους απρόσωπους και απροσπέλαστους μηχανισμούς της οδηγεί τις ανθρώπινες κοινωνίες στο παρόν και το μέλλον. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτική διαδικασία έχει αναχθεί σε μια διαχειριστική λειτουργία διεκπεραίωσης γραφειοκρατικών διαδικασιών. Η πολιτική μοιάζει να αυτοχειριάζεται. Ο πολιτικός, με την παραδοσιακή έννοια του όρου, αποτελεί είδος προς εξαφάνιση. Σύγχρονο φαινόμενο ο πολιτικός – διαχειριστής, ο πολιτικός – τεχνοκράτης. Ρόλος του πολιτικού σήμερα, αλλά και του πολιτικού σχηματισμού που αυτός ηγείται, η έννοια της διαρκούς προσαρμογής της κοινωνίας στο ευμετάβλητο διεθνές περιβάλλον και τις διαθέσεις της αγοράς. Το τέλος των οραμάτων, το τέλος της ουτοπίας, σήμανε και το τέλος της πολιτικής, ως συνολικού σχεδίου για το παρόν και το μέλλον, σήμανε το τέλος της πολιτικής ως περιπέτειας ιδεών. Παρατηρείται μια θεμελιώδης μετατόπιση του περιεχομένου της πολιτικής σε αυτό που ονομάζουμε «διαχείριση της καθημερινότητας». Με άλλα λόγια, η έννοια του εφήμερου, του παροδικού, έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της πολιτικής διαδικασίας. Ο πολιτικός σήμερα δεν εφαρμόζει συνολικές και συλλογικές λύσεις, οι οποίες θα αντιμετωπίσουν τα μείζονα προβλήματα της κοινωνίας, αλλά διαχειρίζεται τα προβλήματα σήμερα, διαχειρίζεται καταστάσεις σήμερα, διαχειρίζεται την καθημερινότητα, χωρίς καμία μέριμνα για το αύριο. Προωθεί εφήμερες λύσεις υπό το πρίσμα μιας οιονεί αποτελεσματικότητας στη διαχείριση. Όμως, κάθε τι το εφήμερο είναι και αναποτελεσματικό, ενώ η διαχείριση καταστάσεων δεν αποτελεί πολιτική διαδικασία.
Η έννοια της διαχείρισης του εφήμερου λειτουργεί καταστρεπτικά για την πολιτική. Ο σύγχρονος πολιτικός λειτουργεί πραγματιστικά –μόνο. Αθροίζει αιτήματα της πλειοψηφίας και προωθεί συναινετικές λύσεις που υποτίθεται ευνοούν το σύνολο της κοινωνίας. Όμως, όταν μια πολιτική ευνοεί τους πάντες, τότε καταλήγει να μην ευνοεί ουσιαστικά κανέναν. Απλά δημιουργεί την αίσθηση ότι κάτι κινείται, κάτι αλλάζει, χωρίς στην πραγματικότητα να αντιμετωπίζει καμία από τις μεγάλες προκλήσεις της κοινωνίας. Συμπληρωματικά προς την ανωτέρω θεώρηση λειτουργεί και η έννοια της πολιτικής ως διαχείρισης του αποδεκτού, αυτού που πλειοψηφία πριμοδοτεί και «η κοινωνία θέλει». Οι μηχανισμοί διαμόρφωσης και ανάλυσης της καθημερινότητας κατέχουν βαρύνοντα ρόλο. Στη νέα εποχή, το αποδεκτό, αυτό που επιθυμεί η κοινή γνώμη, όπως εκφράζεται μέσα από τις δημοσκοπήσεις, το επίκαιρο, όπως διαμορφώνεται από τα τηλεπαράθυρα, και το τηλεκοντρόλ, όπως αυτό εκφράζεται από τους δείκτες τηλεθέασης, συντάσσουν την πολιτική ατζέντα του σήμερα και του αύριο, διαμορφώνουν πολιτικές, στρατηγικές, στόχους.
Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνεται το πολιτικό φάσμα της νέα εποχής. Η τάση ομογενοποίησης των εφαρμοζόμενων πολιτικών από τους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς, η αποδοχή ενός μόνο μοντέλου οικονομικής και πολιτικής διακυβέρνησης, ο ενταφιασμός των συνολικών και συλλογικών σχεδίων, το τέλος των ιδεών, ο πραγματισμός, ο υποβιβασμός της πολιτικής στη σφαίρα της διαχείρισης, η έννοια του εφήμερου στην πολιτική διαδικασία και η αίσθηση ότι η πολιτική δεν διαμορφώνει καταστάσεις, δεν μπορεί να επηρεάσει τη ροή των πραγμάτων, αλλά περιορίζεται στην επιβεβαίωση της ισχύος της αγοράς, σηματοδότησαν μια πρωτοφανή στροφή του εκλογικού σώματος στο κέντρο του πολιτικού φάσματος. Παράλληλα, αυτός ο ευτελισμός της πολιτικής διαδικασίας απομάκρυνε σημαντικό τμήμα πολιτών από τα πολιτικά πράγματα και ενέτεινε τα φαινόμενα πολιτικής και κοινωνικής αδιαφορίας.
Το κέντρο του πολιτικού φάσματος, ως ιδεολογικός χώρος ταυτίζεται με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά. Σημασία δεν έχει ποια είναι η απόχρωση μιας πολιτικής, ποιο είναι το πλαίσιο αναφοράς της και ποια η κατεύθυνση που προσδίδει στη κοινωνία, αλλά ο βαθμός που αντιμετωπίζει τα προβλήματα σήμερα στα πλαίσια μιας οιονεί αποτελεσματικότητας, χωρίς μέριμνα για το αύριο. Το κέντρο του πολιτικού φάσματος είναι ένας χυλός ιδεών, αντιλήψεων, αιτημάτων προσδοκιών, επιδιώξεων, με συνδετικό κρίκο την καλή οικονομική διαχείριση. Το προφίλ του πολιτικού σχηματισμού που απευθύνεται σε αυτό, είναι ενός light κόμματος χωρίς σαφή προγραμματικό λόγο και πλαίσιο εκκίνησης, που απλά αφουγκράζεται τις κοινωνικές ανάγκες, αθροίζει αιτήματα και προωθεί εφήμερες διαχειριστικές πολιτικές στα πλαίσια της αποτελεσματικότητας. Ο δε πολίτης του κέντρου του πολιτικού φάσματος ορίζεται ως ο πραγματιστής του μεσαίου χώρου. Αυτός, δηλαδή, ο ρεαλιστής, που απομυθοποιεί την πολιτική και την αποκαθηλώνει στο χαμηλό επίπεδο της διαχείρισης του αποδεκτού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μεταξύ κοινωνικού κέντρου και μεσαίου χώρου. Το κοινωνικό κέντρο αναφέρεται σε πολιτικές ιδέες και αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με τη λογική του μηδενικού αθροίσματος και της ήσσονος προσπάθειας. Στο κοινωνικό κέντρο, οι αντιτιθέμενες επιδιώξεις και αιτήματα συμψηφίζονται παράγοντας εν τέλει μια μηδενική συνισταμένη. Δεδομένου ότι όλοι ικανοποιούνται, στην ουσία δεν ευνοείται κανείς. Εν τέλει, τα γενικότερα ιδεολογικά μακροβούτια στα λιμνάζοντα νερά του μεσαίου χώρου, αποτυπώνουν την κοσμοαντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη για τη ζωή. Απόλαυση της στιγμής, «άκρατος πραγματισμός», διαχείριση σήμερα, αποσπασματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, εφήμερες λύσεις με παροδικό χαρακτήρα, ανυπαρξία συνολικού σχεδιασμού για το μέλλον.
Συνολικά, στην πολιτική σκηνή, διαμορφώνονται δύο κυρίαρχα μπλοκ πολιτικών σχηματισμών. Από τη μια αυτών που αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα και το μη αναστρέψιμο της, δηλαδή, τη διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και την κυριαρχία της αγοράς στην πολιτική διαδικασία, διαμορφώνοντας ανάλογα την πολιτική τους. Από την άλλη, των πολιτικών σχηματισμών που δεν αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα, κλείνονται στο καβούκι τους, εκφέρουν έναν στείρα «καταγγελτικό» και αντιδραστικό λόγο, οχυρώνονται σε εθνικιστικές αντιλήψεις. Κοινή συνισταμένη των δύο αυτών μπλοκ η αδυναμία τους να προτείνουν ένα ρηξικέλευθο μείγμα πολιτικής που θα οδηγήσει τις ανθρώπινες κοινωνίες στο μέλλον.
[Η Ατζέντα της Αλλαγής] - Η Πραγματικότητα Σήμερα - [3]
Ο σύγχρονος άνθρωπος και η κοινωνία σήμερα.
Η αποτυχία της «συλλογικής εμπειρίας» του προηγούμενου αιώνα σφράγισε ανεξίτηλα τη μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου-πολίτη. Το τέλος της ουτοπίας, το συνακόλουθο τέλος της ιστορίας και των μεγάλων «-ισμών» αποτέλεσε ορόσημο στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του, στο περιεχόμενο των επιδιώξεων του, στα μέσα τους σκοπούς της ύπαρξης του.
Το συλλογικό ιδεώδες έχει πλέον απολέσει την εμπιστοσύνη του. Η απώλεια της εμπιστοσύνης επεκτείνεται και στον εαυτό του, στην ικανότητα του να δρα συλλογικά, να εφαρμόζει συλλογικές λύσεις. Η απώλεια αυτής της εμπιστοσύνης σηματοδοτεί τη στροφή προς τον εαυτό, τη στροφή προς «τα μέσα». Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης σφραγίζει τη ζωή του επιχειρώντας να ανακτήσει αυτή τη χαμένη προς τον εαυτό του εμπιστοσύνη. Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται από την αντίληψη, ότι οποιαδήποτε συλλογική προσπάθεια με εν δυνάμει συλλογικό όφελος είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία.
Για να πετύχει την ανωτέρω αυτοεπιβεβαίωση ρέπει προς την ιδιοτέλεια. Κοινή συνισταμένη των πράξεων του η μεγιστοποίηση της ατομικής του ευημερίας, no matter the cost. Ως μέτρο ευημερίας ορίζει την κατανάλωση υλικών αγαθών, άρα την παραγωγή και κατοχή χρήματος. Επιδίδεται, λοιπόν, σε έναν ανηλεή αγώνα παραγωγής και κατοχής χρήματος προσπαθώντας να επιβεβαιώσει, ανταγωνιστικά με τους άλλους, την ισχύ της ύπαρξης του. Ξοδεύει όλη του την ενέργεια επιδιδόμενος σε έναν άκρατο υλισμό, στα πλαίσια μιας καταναλωτικής κοινωνίας. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων εγκλωβίζει τον σύγχρονο άνθρωπο – πολίτη σε μια κυκλικά επαναλαμβανόμενη φθοροποιό διαδικασία. Παράγει χρήμα, χρησιμοποιεί αυτό το χρήμα για την απόκτηση υλικών αγαθών, αναπαράγει χρήμα. Αναζητεί την ικανοποίηση και την ευτυχία σε εφήμερα πράγματα. Ως εκ τούτου, εφήμερη και παροδική είναι η ικανοποίηση και η ευτυχία που αυτά του προσφέρουν.
Το εφήμερο, πλέον, έχει αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη. Ζει για τη στιγμή, ζει για την επόμενη μέρα. Πέρα από αυτόν τον χρονικό ορίζοντα αδιαφορεί. Ανάλογος με την ανωτέρω θεώρηση είναι και ο τρόπος που αυτόν τον στενό χρονικό ορίζοντα θέλει να εκμεταλλευτεί. Η ιδεολογία του «χαβαλέ», η αντίληψη του «να περνάμε καλά» αποτελούν σήμερα κυρίαρχα κοινωνικά ρεύματα. Οι τρόποι διασκέδασης της στιγμής, ωστόσο, είναι πεπερασμένοι. Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η τάση των ατόμων να καταφεύγουν μαζικά σε καινούργιες «επινοήσεις», πιο ακραίες μορφές διασκέδασης που εκτοξεύουν την αδρεναλίνη στα ύψη. Άλλωστε, η αναζήτηση ακραίων μορφών εκμετάλλευσης της στιγμής, αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, συνθήκη ισορροπίας σε έναν έντονο τρόπο ζωής και εργασίας που έχει και πολύ καιρό ξεπεράσει τα όρια του φυσιολογικού.
Το τέλος της «συλλογικής εμπειρίας» είχε ως αποτέλεσμα την κρίση του «συλλογικού μας φαντασιακού». Η κρίση αυτή επιμεριστικά μεταδόθηκε στο «ατομικό φαντασιακό» των ανθρώπων. Η κρίση του «ατομικού φαντασιακού» έγινε αντιληπτή ως κρίση ταυτότητας. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης αδυνατεί να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα της ζωής του. Αδυνατεί να ορίσει τα μέσα και τους σκοπούς της ύπαρξης του. Αδυνατεί να αντιληφθεί τη θέση του στο συλλογικό γίγνεσθαι και να εντάξει τον εαυτό του σε αυτό. Αδυνατεί να ορίσει το ρόλο του στην πορεία της ανθρωπότητας. Η στροφή «προς τα μέσα», προς τον εαυτό, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της ικανότητας του να σκέφτεται συλλογικά, οικουμενικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης δεν πιστεύει σε αρχές και ιδανικά, στο όνομα των οποίων αναπτύχθηκε και επιβίωσε η σύγχρονη κοινωνία, γιατί, απλούστατα, η πίστη αυτή «τελείωσε» μαζί με το τέλος της ουτοπίας, πέθανε μαζί με την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Ο σύγχρονος άνθρωπος πολίτης προσπαθεί εναγωνίως να νοηματοδοτήσει τη ζωή του, να εντάξει την ύπαρξη του σε ένα ευρύτερο, συνολικό σχέδιο για το παρόν και το μέλλον. Προσπαθεί, έντρομος από την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας στην οποία ζει και το ευμετάβλητο της υφής της, να βρει ένα στήριγμα, ένα αποκούμπι, μια νησίδα σταθερότητας, ασφάλειας, ευημερίας και ευτυχίας.
Η κρίση του συλλογικού και ατομικού φαντασιακού, η κρίση εμπιστοσύνης του ατόμου προς τον εαυτό του και η συνακόλουθη κρίση ταυτότητας αποτελούν μερικές από τις κυριότερες αιτίες της ατομικής και συλλογικής μας αδιαφορίας. Αδιαφορίας απέναντι στο συλλογικό μας μέλλον, σε κάθε τι που βρίσκεται έξω από το στενό ορίζοντα της σκέψης μας και της ζωής μας. Αδιαφορίας απέναντι στο μέλλον, ένα μέλλον που έχει καταστεί πλέον αδιανόητο, αφού δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε παρά ως προέκταση του παρόντος. Η κοινωνία της αδιαφορίας και του εθελότυφλου ατομισμού είναι γεγονός. Η γενικότερη πορεία της είναι ανάλογη με την κατεύθυνση που η ανθρωπότητα έχει προσδώσει στην ύπαρξη της. Η κοινωνία δεν βαδίζει μπροστά στα πλαίσια ενός συνολικού σχεδίου. Αντιθέτως, μοιάζει να κάνει διαρκείς κύκλους γύρω από τον εαυτό της, αναζητώντας μάταια σκοπό και κατεύθυνση.
Ο τύπος ανθρώπου που κυριαρχεί και προβάλλεται ως πρότυπο της σύγχρονης κοινωνίας προσυπογράφει τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της. Προβάλλεται το πρότυπο ενός ανθρώπου ο οποίος έχει ως μοναδικό οδηγό το ατομικό του συμφέρον, στο βωμό του οποίου όλα επιτρέπονται και τίποτα δεν είναι επιλήψιμο. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι σχέσεις συμφέροντος. Η εκδήλωση ενδιαφέροντος προς τον συνάνθρωπο είναι εκδήλωση συμφέροντος. Η «επιφάνεια» πριμοδοτείται, το «βάθος» τίθεται στο περιθώριο. Σημασία δεν έχει ποιο είναι το περιεχόμενο της σκέψης σου, σε τι πιστεύεις, τι αρχές και ιδανικά ενστερνίζεσαι, ποια απορρίπτεις. Σημασία δεν έχει ποιος είσαι, αλλά πως προβάλλεις τον εαυτό σου στους άλλους και τι τους κάνεις να πιστεύουν ότι είσαι. Πριμοδοτείται αυτός που ξέρει να «πουλά» καλά τον εαυτό του, αυτός που ξέρει να υποκρίνεται. Πρότυπο ο άνθρωπος ηθοποιός. Πρότυπο ο άνθρωπος που πετυχαίνει το σκοπό του, ανεξάρτητα από τα μέσα που χρησιμοποιεί για να το πράξει αυτό. Και αν με τα «έργα και ημέρες» του βλάπτει τους γύρω του και το σύνολο, ε, τότε… μαγκιά του.
Για το σύγχρονο τύπο ανθρώπου, το στιλ, το άρωμα, το φαίνεσθε, η εικόνα, αποτελούν θεμελιώδη όρο ύπαρξης. Ζούμε σε μια κοινωνία που πριμοδοτεί την «επιφάνεια» και θέτει στο περιθώριο το «βάθος». Κοινή συνισταμένη όλων αυτών η ιδεοληψία του Lifestyle, ως κυρίαρχο κοινωνικό ρεύμα της εποχής μας. Glamour δεξιώσεις, κοσμικές εκδηλώσεις, βιτριολικές κοινωνικές σχέσεις αγάπης και μίσους. Στιλ, άρωμα, ομορφιά, χρήμα, ζωή στα όρια. Λιμνάζοντα απόνερα μιας κοινωνίας που παραπαίει. Όλοι προσπαθούν να γίνουν «κάποιοι», διάσημοι, γνωστοί. «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», ή, «Είμαι ο…(κάποιος)», το υπαρξιακό όνειρο του Νεοέλληνα. Η ζωή των διασημοτήτων στο μικροσκόπιο. Ο μέσος πολίτης προσπαθεί να βρει σημεία επαφής μεταξύ της πραγματικότητας που βιώνει και αυτού που θα ήθελε να γίνει. Ανακατεύοντας τα σκουπίδια των διάσημων πρωταγωνιστών της Lifestyle πραγματικότητας επιχειρεί να ορίσει τη ζωή του ως αντανάκλαση της ζωής εκείνων που θαυμάζει. Εν τέλει, σε μια εποχή έκπτωσης αρχών, ιδανικών, νοημάτων, συμβόλων, σε μια εποχή που τίποτα δεν εμπνέει, ενώ η ικανότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται έχει ευνουχιστεί, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν πράττει τίποτα περισσότερο από το να αναζητεί καινούργια σύμβολα που να νοηματοδοτούν τη ζωή του, που να αντικατοπτρίζουν εκείνη την ιδεατή πραγματικότητα που θα ήθελε να ζήσει. Καινούργια σύμβολα που θα αποκαταστήσουν τη ροπή του προς του όνειρο και την ικανότητα του να αγγίξει την ευτυχία.
Παραφυάδα της Lifestyle πραγματικότητας αποτελεί η έννοια «κοινωνία του θεάματος». Μια διαρκής, κυκλικά επαναλαμβανόμενη παρέλαση προσώπων η ζωή των οποίων μπαίνει στο μικροσκόπιο. Κάθε πρόσωπο έχει κάτι καινούργιο να προσφέρει, κάτι διαφορετικό να προσδώσει στην άχρωμη και άοσμη πραγματικότητα, ένα συγκεκριμένο «απόθεμα φρεσκάδας». Μόλις αυτά εξαντληθούν το πρόσωπο τίθεται στο περιθώριο, νέοι υποψήφιοι αναζητούνται προκειμένου να υποστούν τον τηλεοπτικό κανιβαλισμό των σύγχρονων αγρίων. Τα άτομα ως προϊόντα με ημερομηνία λήξης, η πλήρης εμπορευματοποίηση της ύπαρξης.
Στα πλαίσια αυτά η έννοια της εικόνας αποκτά πρωτεύοντα ρόλο. Η εικόνα αποτελεί κυρίαρχο μέσο μετάδοσης πληροφοριών. Ο σύγχρονος άνθρωπος πολίτης έχει πάψει να διαβάζει. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης βλέπει. Συλλαμβάνει οπτικά ερεθίσματα εικόνων από τα οποία αντλεί πληροφόρηση. Αναφερόμαστε στον άνθρωπο ως τηλεθεατή της υπάρχουσας πραγματικότητας, ορισμένες φορές της ίδιας του της ζωής. Όμως, η διάρκεια της εικόνας είναι στιγμιαία, παροδική. Η εικόνα, άλλωστε, δεν αποτελεί παρά τη σύλληψη της στιγμής. Η λειτουργία αυτή διαμορφώνει ανάλογα τη σκέψη του. Η σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη λειτουργεί υπό το πρίσμα του εφήμερου. «Κουράζεται» εύκολα, «βαριέται» γρήγορα. Επιθυμεί διαρκή αλλαγή και ανατροφοδότηση. Η ανωτέρω επικυριαρχία της εικόνας στη γραφή και την ανάγνωση σηματοδοτεί μια συνολικότερη στροφή της κοινωνίας και μετατόπιση του κέντρου βάρους της. Αν η γραφή, η ανάγνωση και ο τρόπος σκέψης που αυτές διαμόρφωσαν ήταν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ανθρώπου – πολίτη, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι χθες, τότε η νέα πραγματικότητα, η εικόνα, διαμορφώνει έναν νέο τύπο ανθρώπου, που σκέφτεται διαφορετικά, ζει και αντιλαμβάνεται τον κόσμο υπό μια νέα οπτική γωνία. Εν γένει, παρατηρούμε μια θεμελιώδη μετάβαση της κοινωνίας από την «εποχή της γραφής», στην «εποχή της εικόνας», από τον homo sapiens, στον homo videns.
Το παρελθόν καταδεικνύει πως η πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών δεν είναι γραμμική και στατική, αλλά έχει περιοδικό και δυναμικό χαρακτήρα. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, πως η πορεία αυτή έχει έναν επιπλέον ημιτονοειδή χαρακτήρα. Η ακμή διαδέχεται την παρακμή, η παρακμή διαδέχεται την ακμή. Μία διαδικασία αέναη που εκτείνεται στο άπειρο του χρόνου, μια διαδρομή με περιοδικά μέγιστα και ελάχιστα. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος, ίσως, είναι να ελέγξει τη συχνότητα και το πλάτος των μεγίστων και ελαχίστων αυτής της πορείας. Να επέμβει, δηλαδή, στη διάρκεια της εκάστοτε διαδικασίας ακμής και παρακμής, όπως επίσης στην ένταση των συνεπειών τους. Η κοινωνία σήμερα, αναμφίβολα, βρίσκεται σε τροχιά καθόδου. Η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη στροβιλίζεται και κονιορτοποιείται στη χοάνη της επίπλαστης ύπαρξης. Η σύγχρονη κοινωνία παραπαίει. Μοιάζει με πλοίο χωρίς πορεία, χωρίς πυξίδα, χωρίς προορισμό. Τα θεμέλια της τρίζουν. Η ίδια η κοινωνία στην οποία ζούμε, έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί κοινότητα ανθρώπων που επιδιώκουν το κοινό τους καλό, που λαμβάνουν μέριμνα για τη συλλογική τους μοίρα.
Η αποτυχία της «συλλογικής εμπειρίας» του προηγούμενου αιώνα σφράγισε ανεξίτηλα τη μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου-πολίτη. Το τέλος της ουτοπίας, το συνακόλουθο τέλος της ιστορίας και των μεγάλων «-ισμών» αποτέλεσε ορόσημο στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του, στο περιεχόμενο των επιδιώξεων του, στα μέσα τους σκοπούς της ύπαρξης του.
Το συλλογικό ιδεώδες έχει πλέον απολέσει την εμπιστοσύνη του. Η απώλεια της εμπιστοσύνης επεκτείνεται και στον εαυτό του, στην ικανότητα του να δρα συλλογικά, να εφαρμόζει συλλογικές λύσεις. Η απώλεια αυτής της εμπιστοσύνης σηματοδοτεί τη στροφή προς τον εαυτό, τη στροφή προς «τα μέσα». Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης σφραγίζει τη ζωή του επιχειρώντας να ανακτήσει αυτή τη χαμένη προς τον εαυτό του εμπιστοσύνη. Η προσπάθεια αυτή ενισχύεται από την αντίληψη, ότι οποιαδήποτε συλλογική προσπάθεια με εν δυνάμει συλλογικό όφελος είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία.
Για να πετύχει την ανωτέρω αυτοεπιβεβαίωση ρέπει προς την ιδιοτέλεια. Κοινή συνισταμένη των πράξεων του η μεγιστοποίηση της ατομικής του ευημερίας, no matter the cost. Ως μέτρο ευημερίας ορίζει την κατανάλωση υλικών αγαθών, άρα την παραγωγή και κατοχή χρήματος. Επιδίδεται, λοιπόν, σε έναν ανηλεή αγώνα παραγωγής και κατοχής χρήματος προσπαθώντας να επιβεβαιώσει, ανταγωνιστικά με τους άλλους, την ισχύ της ύπαρξης του. Ξοδεύει όλη του την ενέργεια επιδιδόμενος σε έναν άκρατο υλισμό, στα πλαίσια μιας καταναλωτικής κοινωνίας. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων εγκλωβίζει τον σύγχρονο άνθρωπο – πολίτη σε μια κυκλικά επαναλαμβανόμενη φθοροποιό διαδικασία. Παράγει χρήμα, χρησιμοποιεί αυτό το χρήμα για την απόκτηση υλικών αγαθών, αναπαράγει χρήμα. Αναζητεί την ικανοποίηση και την ευτυχία σε εφήμερα πράγματα. Ως εκ τούτου, εφήμερη και παροδική είναι η ικανοποίηση και η ευτυχία που αυτά του προσφέρουν.
Το εφήμερο, πλέον, έχει αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη. Ζει για τη στιγμή, ζει για την επόμενη μέρα. Πέρα από αυτόν τον χρονικό ορίζοντα αδιαφορεί. Ανάλογος με την ανωτέρω θεώρηση είναι και ο τρόπος που αυτόν τον στενό χρονικό ορίζοντα θέλει να εκμεταλλευτεί. Η ιδεολογία του «χαβαλέ», η αντίληψη του «να περνάμε καλά» αποτελούν σήμερα κυρίαρχα κοινωνικά ρεύματα. Οι τρόποι διασκέδασης της στιγμής, ωστόσο, είναι πεπερασμένοι. Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η τάση των ατόμων να καταφεύγουν μαζικά σε καινούργιες «επινοήσεις», πιο ακραίες μορφές διασκέδασης που εκτοξεύουν την αδρεναλίνη στα ύψη. Άλλωστε, η αναζήτηση ακραίων μορφών εκμετάλλευσης της στιγμής, αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, συνθήκη ισορροπίας σε έναν έντονο τρόπο ζωής και εργασίας που έχει και πολύ καιρό ξεπεράσει τα όρια του φυσιολογικού.
Το τέλος της «συλλογικής εμπειρίας» είχε ως αποτέλεσμα την κρίση του «συλλογικού μας φαντασιακού». Η κρίση αυτή επιμεριστικά μεταδόθηκε στο «ατομικό φαντασιακό» των ανθρώπων. Η κρίση του «ατομικού φαντασιακού» έγινε αντιληπτή ως κρίση ταυτότητας. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης αδυνατεί να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα της ζωής του. Αδυνατεί να ορίσει τα μέσα και τους σκοπούς της ύπαρξης του. Αδυνατεί να αντιληφθεί τη θέση του στο συλλογικό γίγνεσθαι και να εντάξει τον εαυτό του σε αυτό. Αδυνατεί να ορίσει το ρόλο του στην πορεία της ανθρωπότητας. Η στροφή «προς τα μέσα», προς τον εαυτό, είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της ικανότητας του να σκέφτεται συλλογικά, οικουμενικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης δεν πιστεύει σε αρχές και ιδανικά, στο όνομα των οποίων αναπτύχθηκε και επιβίωσε η σύγχρονη κοινωνία, γιατί, απλούστατα, η πίστη αυτή «τελείωσε» μαζί με το τέλος της ουτοπίας, πέθανε μαζί με την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Ο σύγχρονος άνθρωπος πολίτης προσπαθεί εναγωνίως να νοηματοδοτήσει τη ζωή του, να εντάξει την ύπαρξη του σε ένα ευρύτερο, συνολικό σχέδιο για το παρόν και το μέλλον. Προσπαθεί, έντρομος από την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας στην οποία ζει και το ευμετάβλητο της υφής της, να βρει ένα στήριγμα, ένα αποκούμπι, μια νησίδα σταθερότητας, ασφάλειας, ευημερίας και ευτυχίας.
Η κρίση του συλλογικού και ατομικού φαντασιακού, η κρίση εμπιστοσύνης του ατόμου προς τον εαυτό του και η συνακόλουθη κρίση ταυτότητας αποτελούν μερικές από τις κυριότερες αιτίες της ατομικής και συλλογικής μας αδιαφορίας. Αδιαφορίας απέναντι στο συλλογικό μας μέλλον, σε κάθε τι που βρίσκεται έξω από το στενό ορίζοντα της σκέψης μας και της ζωής μας. Αδιαφορίας απέναντι στο μέλλον, ένα μέλλον που έχει καταστεί πλέον αδιανόητο, αφού δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε παρά ως προέκταση του παρόντος. Η κοινωνία της αδιαφορίας και του εθελότυφλου ατομισμού είναι γεγονός. Η γενικότερη πορεία της είναι ανάλογη με την κατεύθυνση που η ανθρωπότητα έχει προσδώσει στην ύπαρξη της. Η κοινωνία δεν βαδίζει μπροστά στα πλαίσια ενός συνολικού σχεδίου. Αντιθέτως, μοιάζει να κάνει διαρκείς κύκλους γύρω από τον εαυτό της, αναζητώντας μάταια σκοπό και κατεύθυνση.
Ο τύπος ανθρώπου που κυριαρχεί και προβάλλεται ως πρότυπο της σύγχρονης κοινωνίας προσυπογράφει τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της. Προβάλλεται το πρότυπο ενός ανθρώπου ο οποίος έχει ως μοναδικό οδηγό το ατομικό του συμφέρον, στο βωμό του οποίου όλα επιτρέπονται και τίποτα δεν είναι επιλήψιμο. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι σχέσεις συμφέροντος. Η εκδήλωση ενδιαφέροντος προς τον συνάνθρωπο είναι εκδήλωση συμφέροντος. Η «επιφάνεια» πριμοδοτείται, το «βάθος» τίθεται στο περιθώριο. Σημασία δεν έχει ποιο είναι το περιεχόμενο της σκέψης σου, σε τι πιστεύεις, τι αρχές και ιδανικά ενστερνίζεσαι, ποια απορρίπτεις. Σημασία δεν έχει ποιος είσαι, αλλά πως προβάλλεις τον εαυτό σου στους άλλους και τι τους κάνεις να πιστεύουν ότι είσαι. Πριμοδοτείται αυτός που ξέρει να «πουλά» καλά τον εαυτό του, αυτός που ξέρει να υποκρίνεται. Πρότυπο ο άνθρωπος ηθοποιός. Πρότυπο ο άνθρωπος που πετυχαίνει το σκοπό του, ανεξάρτητα από τα μέσα που χρησιμοποιεί για να το πράξει αυτό. Και αν με τα «έργα και ημέρες» του βλάπτει τους γύρω του και το σύνολο, ε, τότε… μαγκιά του.
Για το σύγχρονο τύπο ανθρώπου, το στιλ, το άρωμα, το φαίνεσθε, η εικόνα, αποτελούν θεμελιώδη όρο ύπαρξης. Ζούμε σε μια κοινωνία που πριμοδοτεί την «επιφάνεια» και θέτει στο περιθώριο το «βάθος». Κοινή συνισταμένη όλων αυτών η ιδεοληψία του Lifestyle, ως κυρίαρχο κοινωνικό ρεύμα της εποχής μας. Glamour δεξιώσεις, κοσμικές εκδηλώσεις, βιτριολικές κοινωνικές σχέσεις αγάπης και μίσους. Στιλ, άρωμα, ομορφιά, χρήμα, ζωή στα όρια. Λιμνάζοντα απόνερα μιας κοινωνίας που παραπαίει. Όλοι προσπαθούν να γίνουν «κάποιοι», διάσημοι, γνωστοί. «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», ή, «Είμαι ο…(κάποιος)», το υπαρξιακό όνειρο του Νεοέλληνα. Η ζωή των διασημοτήτων στο μικροσκόπιο. Ο μέσος πολίτης προσπαθεί να βρει σημεία επαφής μεταξύ της πραγματικότητας που βιώνει και αυτού που θα ήθελε να γίνει. Ανακατεύοντας τα σκουπίδια των διάσημων πρωταγωνιστών της Lifestyle πραγματικότητας επιχειρεί να ορίσει τη ζωή του ως αντανάκλαση της ζωής εκείνων που θαυμάζει. Εν τέλει, σε μια εποχή έκπτωσης αρχών, ιδανικών, νοημάτων, συμβόλων, σε μια εποχή που τίποτα δεν εμπνέει, ενώ η ικανότητα του ανθρώπου να ονειρεύεται έχει ευνουχιστεί, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν πράττει τίποτα περισσότερο από το να αναζητεί καινούργια σύμβολα που να νοηματοδοτούν τη ζωή του, που να αντικατοπτρίζουν εκείνη την ιδεατή πραγματικότητα που θα ήθελε να ζήσει. Καινούργια σύμβολα που θα αποκαταστήσουν τη ροπή του προς του όνειρο και την ικανότητα του να αγγίξει την ευτυχία.
Παραφυάδα της Lifestyle πραγματικότητας αποτελεί η έννοια «κοινωνία του θεάματος». Μια διαρκής, κυκλικά επαναλαμβανόμενη παρέλαση προσώπων η ζωή των οποίων μπαίνει στο μικροσκόπιο. Κάθε πρόσωπο έχει κάτι καινούργιο να προσφέρει, κάτι διαφορετικό να προσδώσει στην άχρωμη και άοσμη πραγματικότητα, ένα συγκεκριμένο «απόθεμα φρεσκάδας». Μόλις αυτά εξαντληθούν το πρόσωπο τίθεται στο περιθώριο, νέοι υποψήφιοι αναζητούνται προκειμένου να υποστούν τον τηλεοπτικό κανιβαλισμό των σύγχρονων αγρίων. Τα άτομα ως προϊόντα με ημερομηνία λήξης, η πλήρης εμπορευματοποίηση της ύπαρξης.
Στα πλαίσια αυτά η έννοια της εικόνας αποκτά πρωτεύοντα ρόλο. Η εικόνα αποτελεί κυρίαρχο μέσο μετάδοσης πληροφοριών. Ο σύγχρονος άνθρωπος πολίτης έχει πάψει να διαβάζει. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης βλέπει. Συλλαμβάνει οπτικά ερεθίσματα εικόνων από τα οποία αντλεί πληροφόρηση. Αναφερόμαστε στον άνθρωπο ως τηλεθεατή της υπάρχουσας πραγματικότητας, ορισμένες φορές της ίδιας του της ζωής. Όμως, η διάρκεια της εικόνας είναι στιγμιαία, παροδική. Η εικόνα, άλλωστε, δεν αποτελεί παρά τη σύλληψη της στιγμής. Η λειτουργία αυτή διαμορφώνει ανάλογα τη σκέψη του. Η σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη λειτουργεί υπό το πρίσμα του εφήμερου. «Κουράζεται» εύκολα, «βαριέται» γρήγορα. Επιθυμεί διαρκή αλλαγή και ανατροφοδότηση. Η ανωτέρω επικυριαρχία της εικόνας στη γραφή και την ανάγνωση σηματοδοτεί μια συνολικότερη στροφή της κοινωνίας και μετατόπιση του κέντρου βάρους της. Αν η γραφή, η ανάγνωση και ο τρόπος σκέψης που αυτές διαμόρφωσαν ήταν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του ανθρώπου – πολίτη, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι χθες, τότε η νέα πραγματικότητα, η εικόνα, διαμορφώνει έναν νέο τύπο ανθρώπου, που σκέφτεται διαφορετικά, ζει και αντιλαμβάνεται τον κόσμο υπό μια νέα οπτική γωνία. Εν γένει, παρατηρούμε μια θεμελιώδη μετάβαση της κοινωνίας από την «εποχή της γραφής», στην «εποχή της εικόνας», από τον homo sapiens, στον homo videns.
Το παρελθόν καταδεικνύει πως η πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών δεν είναι γραμμική και στατική, αλλά έχει περιοδικό και δυναμικό χαρακτήρα. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, πως η πορεία αυτή έχει έναν επιπλέον ημιτονοειδή χαρακτήρα. Η ακμή διαδέχεται την παρακμή, η παρακμή διαδέχεται την ακμή. Μία διαδικασία αέναη που εκτείνεται στο άπειρο του χρόνου, μια διαδρομή με περιοδικά μέγιστα και ελάχιστα. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος, ίσως, είναι να ελέγξει τη συχνότητα και το πλάτος των μεγίστων και ελαχίστων αυτής της πορείας. Να επέμβει, δηλαδή, στη διάρκεια της εκάστοτε διαδικασίας ακμής και παρακμής, όπως επίσης στην ένταση των συνεπειών τους. Η κοινωνία σήμερα, αναμφίβολα, βρίσκεται σε τροχιά καθόδου. Η ζωή του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη στροβιλίζεται και κονιορτοποιείται στη χοάνη της επίπλαστης ύπαρξης. Η σύγχρονη κοινωνία παραπαίει. Μοιάζει με πλοίο χωρίς πορεία, χωρίς πυξίδα, χωρίς προορισμό. Τα θεμέλια της τρίζουν. Η ίδια η κοινωνία στην οποία ζούμε, έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί κοινότητα ανθρώπων που επιδιώκουν το κοινό τους καλό, που λαμβάνουν μέριμνα για τη συλλογική τους μοίρα.
[Η Ατζέντα της Αλλαγής] - Η Πραγματικότητα Σήμερα - [4]
Η Πραγματικότητα Σήμερα
Η ροή της πληροφορίας
Αδιαμφισβήτητα, η έννοια ης πληροφορίας αποτελεί βασική δομή του DNA της νέας εποχής. Η παραγωγή, η διαχείριση και η διάχυση της αποτελεί κορυφαία πρόκληση για την ανθρωπότητα. Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια πληροφοριακή έκρηξη. Ο όγκος της ανά μονάδα χρόνου παραγόμενης και διαχεόμενης πληροφορίας έχει εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη, με περαιτέρω αυξητικές τάσεις. Αυτή η διαρκώς μεγεθυνόμενη πυκνότητα της πληροφοριακής ροής διαμορφώνει ανάλογα την υπάρχουσα κοινωνική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα.
Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να νοηθεί ως μια αυτοματοποιημένη λειτουργία συλλογής, επεξεργασίας – διαχείρισης και διάχυσης πληροφοριών.
Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης βιώνει μια πρωτόγνωρη «πληροφοριακή καταιγίδα». Έναν άνευ προηγουμένου ανηλεή βομβαρδισμό πληροφοριών που έχει μεταβάλλει άρδην την καθημερινότητα του. Υπό το πρίσμα αυτό, οι ρυθμοί της ζωής διαρκώς επιταχύνονται, ανάλογα με την αυξητική τάση της πληροφοριακής ροής. Ο διαθέσιμος χρόνος διαρκώς περιορίζεται μπροστά στις αυξημένης απαιτήσεις πληροφοριακής επεξεργασίας.
Μπροστά στο σοκ της νέας αυτής πραγματικότητας ο άνθρωπος αντιδρά σπασμωδικά. Πρώτη αντίδραση η βιολογική. Οι δυνατότητες πληροφοριακής επεξεργασίας του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι πεπερασμένες. Μπροστά, λοιπόν, στον κίνδυνο «εγκεφαλικής υπερφόρτωσης» (brain overload), λόγω υπερπληροφόρησης, ο εγκέφαλος θέτει, ασύνειδα, σε λειτουργία μηχανισμούς αυτοπροστασίας. Φιλτράρει τα εισερχόμενα ερεθίσματα και πληροφορίες, προωθεί προς επεξεργασία μόνο αυτά που σχετίζονται άμεσα, ή έμμεσα, με την επιβίωση του ατόμου.
Η ανωτέρω εγκεφαλική λειτουργία αποτελεί γενεσιουργό αιτία της αδιαφορίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης αδιαφορεί. Αδιαφορεί με ότι δεν σχετίζεται με την εγωκεντρική του αντίληψη για τον κόσμο και τη μεγιστοποίηση της ευημερίας του. Αδιαφορεί για ό,τι δεν τον αγγίζει προσωπικά και άμεσα, δεν σχετίζεται με την προαγωγή των ατομικών του συμφερόντων. Η καθημερινή πρακτική το αποδεικνύει. Περπατάμε στο δρόμο, άνθρωποι στο περιθώριο της κοινωνίας, άνθρωποι φτωχοί, δυστυχισμένοι περνούν από δίπλα μας. Η πληροφορία αυτή δεν προωθείται προς επεξεργασία, αδιαφορούμε. Ξαφνικά ακούμε έναν δυνατό κρότο. Η πληροφορία αυτή έχει άμεση σειρά προτεραιότητας, αφού σχετίζεται με την επιβίωση μας, ανταποκρινόμαστε αμέσως. Η λειτουργία αυτή επεκτείνεται και στο γενικότερο πεδίο της κοινωνίας, ως άθροισμα των επιμέρους ατομικών συμπεριφορών. Αδιαφορία για την πολιτική, τα συλλογικά προβλήματα, το συλλογικό μας μέλλον. Η κοινωνία της αδιαφορίας είναι γεγονός.
Μια δεύτερη συνιστώσα της πληροφοριακής επανάστασης είναι το αυξημένο ειδικό βάρος των μηχανισμών εκείνων που σχετίζονται με τη ροή της πληροφορίας. Η πληροφορία, υπό το πρίσμα της γνώσης, αποτελεί συντελεστή ισχύος. Ως εκ τούτου, οι μηχανισμοί που ελέγχουν τη ροή της πληροφορίας, τη ροή της γνώσης, ελέγχουν και τη ροή της ισχύος. Αποτελούν μηχανισμούς εξουσίας, ισχυρούς όσο η πολιτική και η οικονομική, ενίοτε περισσότερο. Όταν, δε, τα συμφέροντα των τριών αυτών δομών ισχύος συμπλέουν και συνασπίζονται, τότε μιλάμε για πανίσχυρα μπλοκ εξουσίας που διαμορφώνουν ένα κυρίαρχο και ανίκητο status quo.
Τα Μ.Μ.Ε., ηλεκτρονικά και έντυπα, αποτελούν έναν τέτοιο ισχυρό μηχανισμό εξουσίας. Η ισχύς που έχουν αποκτήσει τα τελευταία χρόνια είναι αντιστρόφως ανάλογη της ικανότητας τους να λειτουργούν με βάση το συλλογικό συμφέρον. Η ισχύς που έχουν συγκεντρώσει είναι τέτοια, ώστε, πλέον, έχουν τη δυνατότητα να καθορίζουν την πολιτική ατζέντα, να επηρεάζουν την κατεύθυνση της οικονομίας και να ιεραρχούν τα προβλήματα της κοινωνίας. Στη χώρα μας ειδικά λειτουργούν ως σύστημα ομπρέλα που περικλείει τους υπόλοιπου μηχανισμούς εξουσίας, τείνοντας να μετεξελιχθεί σε πανίσχυρο μπλοκ εξουσίας. Ένα γεγονός υπάρχει στο βαθμό που αυτό καταγράφεται στα Μέσα Επικοινωνίας. Μια ιδέα ή μια πολιτική, αποκτά κοινό και ισχύ στο βαθμό που αυτή προβάλλεται ή δεν προβάλλεται από τα μέσα και όχι χάρη στο περιεχόμενο της. Ομοίως, το αύριο ενός προσώπου, πολιτικού ή όχι, συναρτάται από τη συχνότητα με την οποία η εικόνα του αποτελεί αντικείμενο οπτικής επεξεργασίας των πολιτών – τηλεθεατών.
Εν κατακλείδι, γίνεται αντιληπτό πως η έννοια της πληροφορίας αποτελεί θεμέλιο λίθο της σύγχρονης κοινωνίας. Η παραγωγή, η διαχείριση και η διάχυση της, με λίγα λόγια η ροή πληροφορίας, υπέρτατη πρόκληση για την κοινωνία του αύριο. Η αδιαφορία, ατομική – κοινωνική, ένα από τα υποπροϊόντα της κοινωνικής λειτουργίας της πληροφορίας. Παράλληλα, η μιντιακή υπερεξουσία προβάλει ως ουσιαστική απειλή για το μέλλον της δημοκρατίας.
Η ροή της πληροφορίας
Αδιαμφισβήτητα, η έννοια ης πληροφορίας αποτελεί βασική δομή του DNA της νέας εποχής. Η παραγωγή, η διαχείριση και η διάχυση της αποτελεί κορυφαία πρόκληση για την ανθρωπότητα. Την τελευταία δεκαετία παρατηρείται μια πληροφοριακή έκρηξη. Ο όγκος της ανά μονάδα χρόνου παραγόμενης και διαχεόμενης πληροφορίας έχει εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη, με περαιτέρω αυξητικές τάσεις. Αυτή η διαρκώς μεγεθυνόμενη πυκνότητα της πληροφοριακής ροής διαμορφώνει ανάλογα την υπάρχουσα κοινωνική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα.
Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να νοηθεί ως μια αυτοματοποιημένη λειτουργία συλλογής, επεξεργασίας – διαχείρισης και διάχυσης πληροφοριών.
Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης βιώνει μια πρωτόγνωρη «πληροφοριακή καταιγίδα». Έναν άνευ προηγουμένου ανηλεή βομβαρδισμό πληροφοριών που έχει μεταβάλλει άρδην την καθημερινότητα του. Υπό το πρίσμα αυτό, οι ρυθμοί της ζωής διαρκώς επιταχύνονται, ανάλογα με την αυξητική τάση της πληροφοριακής ροής. Ο διαθέσιμος χρόνος διαρκώς περιορίζεται μπροστά στις αυξημένης απαιτήσεις πληροφοριακής επεξεργασίας.
Μπροστά στο σοκ της νέας αυτής πραγματικότητας ο άνθρωπος αντιδρά σπασμωδικά. Πρώτη αντίδραση η βιολογική. Οι δυνατότητες πληροφοριακής επεξεργασίας του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι πεπερασμένες. Μπροστά, λοιπόν, στον κίνδυνο «εγκεφαλικής υπερφόρτωσης» (brain overload), λόγω υπερπληροφόρησης, ο εγκέφαλος θέτει, ασύνειδα, σε λειτουργία μηχανισμούς αυτοπροστασίας. Φιλτράρει τα εισερχόμενα ερεθίσματα και πληροφορίες, προωθεί προς επεξεργασία μόνο αυτά που σχετίζονται άμεσα, ή έμμεσα, με την επιβίωση του ατόμου.
Η ανωτέρω εγκεφαλική λειτουργία αποτελεί γενεσιουργό αιτία της αδιαφορίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος – πολίτης αδιαφορεί. Αδιαφορεί με ότι δεν σχετίζεται με την εγωκεντρική του αντίληψη για τον κόσμο και τη μεγιστοποίηση της ευημερίας του. Αδιαφορεί για ό,τι δεν τον αγγίζει προσωπικά και άμεσα, δεν σχετίζεται με την προαγωγή των ατομικών του συμφερόντων. Η καθημερινή πρακτική το αποδεικνύει. Περπατάμε στο δρόμο, άνθρωποι στο περιθώριο της κοινωνίας, άνθρωποι φτωχοί, δυστυχισμένοι περνούν από δίπλα μας. Η πληροφορία αυτή δεν προωθείται προς επεξεργασία, αδιαφορούμε. Ξαφνικά ακούμε έναν δυνατό κρότο. Η πληροφορία αυτή έχει άμεση σειρά προτεραιότητας, αφού σχετίζεται με την επιβίωση μας, ανταποκρινόμαστε αμέσως. Η λειτουργία αυτή επεκτείνεται και στο γενικότερο πεδίο της κοινωνίας, ως άθροισμα των επιμέρους ατομικών συμπεριφορών. Αδιαφορία για την πολιτική, τα συλλογικά προβλήματα, το συλλογικό μας μέλλον. Η κοινωνία της αδιαφορίας είναι γεγονός.
Μια δεύτερη συνιστώσα της πληροφοριακής επανάστασης είναι το αυξημένο ειδικό βάρος των μηχανισμών εκείνων που σχετίζονται με τη ροή της πληροφορίας. Η πληροφορία, υπό το πρίσμα της γνώσης, αποτελεί συντελεστή ισχύος. Ως εκ τούτου, οι μηχανισμοί που ελέγχουν τη ροή της πληροφορίας, τη ροή της γνώσης, ελέγχουν και τη ροή της ισχύος. Αποτελούν μηχανισμούς εξουσίας, ισχυρούς όσο η πολιτική και η οικονομική, ενίοτε περισσότερο. Όταν, δε, τα συμφέροντα των τριών αυτών δομών ισχύος συμπλέουν και συνασπίζονται, τότε μιλάμε για πανίσχυρα μπλοκ εξουσίας που διαμορφώνουν ένα κυρίαρχο και ανίκητο status quo.
Τα Μ.Μ.Ε., ηλεκτρονικά και έντυπα, αποτελούν έναν τέτοιο ισχυρό μηχανισμό εξουσίας. Η ισχύς που έχουν αποκτήσει τα τελευταία χρόνια είναι αντιστρόφως ανάλογη της ικανότητας τους να λειτουργούν με βάση το συλλογικό συμφέρον. Η ισχύς που έχουν συγκεντρώσει είναι τέτοια, ώστε, πλέον, έχουν τη δυνατότητα να καθορίζουν την πολιτική ατζέντα, να επηρεάζουν την κατεύθυνση της οικονομίας και να ιεραρχούν τα προβλήματα της κοινωνίας. Στη χώρα μας ειδικά λειτουργούν ως σύστημα ομπρέλα που περικλείει τους υπόλοιπου μηχανισμούς εξουσίας, τείνοντας να μετεξελιχθεί σε πανίσχυρο μπλοκ εξουσίας. Ένα γεγονός υπάρχει στο βαθμό που αυτό καταγράφεται στα Μέσα Επικοινωνίας. Μια ιδέα ή μια πολιτική, αποκτά κοινό και ισχύ στο βαθμό που αυτή προβάλλεται ή δεν προβάλλεται από τα μέσα και όχι χάρη στο περιεχόμενο της. Ομοίως, το αύριο ενός προσώπου, πολιτικού ή όχι, συναρτάται από τη συχνότητα με την οποία η εικόνα του αποτελεί αντικείμενο οπτικής επεξεργασίας των πολιτών – τηλεθεατών.
Εν κατακλείδι, γίνεται αντιληπτό πως η έννοια της πληροφορίας αποτελεί θεμέλιο λίθο της σύγχρονης κοινωνίας. Η παραγωγή, η διαχείριση και η διάχυση της, με λίγα λόγια η ροή πληροφορίας, υπέρτατη πρόκληση για την κοινωνία του αύριο. Η αδιαφορία, ατομική – κοινωνική, ένα από τα υποπροϊόντα της κοινωνικής λειτουργίας της πληροφορίας. Παράλληλα, η μιντιακή υπερεξουσία προβάλει ως ουσιαστική απειλή για το μέλλον της δημοκρατίας.
Subscribe to:
Posts (Atom)