[Η Ατζέντα της Αλλαγής] - Η Πραγματικότητα Σήμερα - [2]

Η πολιτική στο απόσπασμα – Ο δήμιος της αγοράς

Οι εννοιολογικοί χώροι της πολιτικής και της οικονομίας συνθέτουν από κοινού ένα δυναμικό δίπολο, το οποίο συνιστά την ουσία της τέχνης του κυβερνάν. Το δίπολο αυτό λειτουργεί στο κέντρο της κοινωνικής δραστηριότητας, ως παράγωγο της, καθορίζοντας την κατεύθυνση που αυτή λαμβάνει. Ως μίγμα των εννοιών της πολιτικής και της οικονομίας μπορεί να λειτουργήσει ως ένας απλοποιημένος κανόνας προσδιορισμού πολιτικών σχηματισμών και των διαφόρων ιδεολογικών ρευμάτων στον άξονα αριστερά – δεξιά. Έτσι, λοιπόν, το «περισσότερο πολιτική, λιγότερο οικονομία», σημαίνει «περισσότερο αριστερά»,ενώ το «λιγότερο πολιτική, περισσότερο οικονομία», σημαίνει περισσότερο δεξιά, με την αναφορά στις ανωτέρω έννοιες να γίνεται υπό το πρίσμα του «μεγαλύτερος κρατικός έλεγχος στην οικονομία, περιορισμός της κυριαρχίας της αγοράς», και το αντίστροφο.

Μετά την πτώση των «μεγάλων πειθαρχιών» και το τέλος της «συλλογικής εμπειρίας» μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται στα πολιτικά πράγματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο επικυριαρχία του εννοιολογικού χώρου της οικονομίας και των μηχανισμών που αυτήν καθορίζουν, στην πολιτική διαδικασία. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, στην ακραία του μορφή, έχει αναγνωριστεί και υιοθετηθεί ως το μόνο οικονομικό μοντέλο που μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε ανάπτυξη και ευημερία. Η οικονομία έχει αναχθεί σε αυτοσκοπό. Η διαρκής μεγέθυνση της, η ολοένα αυξανόμενη παραγωγή πλούτου και κέρδους, κέντρο και αυτοσκοπός της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δούρειος ίππος αυτής της νέας τάξης πραγμάτων η διαδικασία της ανεξέλεγκτης οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ως της μόνης οδού για οικονομική ανάπτυξη και πορεία στη νέα εποχή. Η απελευθέρωση των αγορών, η κατάργηση των φραγμών στη διακίνηση αγαθών και κεφαλαίων, η ιδιωτικοποίηση δημόσιων επιχειρήσεων και υπηρεσιών, η εν γένει πριμοδότηση του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου, του ατομικού έναντι του συλλογικού, αποτελούν στις μέρες μας το μόνο αποδεκτό μίγμα πολιτικής για το παρόν και το μέλλον. Οι πολιτικοί, οι πολιτικοί σχηματισμοί και η πολιτική εξουσία συνολικά, φαίνεται να έχουν αποδεχθεί και υιοθετήσει τη νέα αυτή πραγματικότητα, όπως επίσης και το μη αναστρέψιμο της. Η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα, διαμορφώνει και καθορίζει τις εξελίξεις, τη ροή των πραγμάτων. Η πολιτική εξουσία ακολουθεί προκειμένου να επιβεβαιώσει την ισχύ αυτών των εξελίξεων και να τις επιβάλλει θεσμικά στην κοινωνία. Είναι η πολιτική εξουσία εκείνη που προωθεί την προσαρμογή της κοινωνίας σε μια πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί έξω και πέρα από αυτήν. Σε μια πραγματικότητα, οδηγός της οποίας είναι η αγορά, η οικονομική δραστηριότητα και οι ανεξέλεγκτοι μηχανισμοί που διέπουν τη λειτουργία της.

Γινόμαστε θεατές ενός πρωτόγνωρου φαινομένου «απολιτικοποίησης» της πολιτικής διαδικασίας και εργαλειοποίησης της στα χέρια της αγοράς. Ο παραδοσιακός ρόλος της πολιτικής, ως οδηγού και διαμορφωτή της υπάρχουσας πραγματικότητας έχει ενταφιαστεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Η πολιτική έχει διολισθήσει σε υπηρέτη μιας κυρίαρχης αγοράς, η οποία με τους απρόσωπους και απροσπέλαστους μηχανισμούς της οδηγεί τις ανθρώπινες κοινωνίες στο παρόν και το μέλλον. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολιτική διαδικασία έχει αναχθεί σε μια διαχειριστική λειτουργία διεκπεραίωσης γραφειοκρατικών διαδικασιών. Η πολιτική μοιάζει να αυτοχειριάζεται. Ο πολιτικός, με την παραδοσιακή έννοια του όρου, αποτελεί είδος προς εξαφάνιση. Σύγχρονο φαινόμενο ο πολιτικός – διαχειριστής, ο πολιτικός – τεχνοκράτης. Ρόλος του πολιτικού σήμερα, αλλά και του πολιτικού σχηματισμού που αυτός ηγείται, η έννοια της διαρκούς προσαρμογής της κοινωνίας στο ευμετάβλητο διεθνές περιβάλλον και τις διαθέσεις της αγοράς. Το τέλος των οραμάτων, το τέλος της ουτοπίας, σήμανε και το τέλος της πολιτικής, ως συνολικού σχεδίου για το παρόν και το μέλλον, σήμανε το τέλος της πολιτικής ως περιπέτειας ιδεών. Παρατηρείται μια θεμελιώδης μετατόπιση του περιεχομένου της πολιτικής σε αυτό που ονομάζουμε «διαχείριση της καθημερινότητας». Με άλλα λόγια, η έννοια του εφήμερου, του παροδικού, έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της πολιτικής διαδικασίας. Ο πολιτικός σήμερα δεν εφαρμόζει συνολικές και συλλογικές λύσεις, οι οποίες θα αντιμετωπίσουν τα μείζονα προβλήματα της κοινωνίας, αλλά διαχειρίζεται τα προβλήματα σήμερα, διαχειρίζεται καταστάσεις σήμερα, διαχειρίζεται την καθημερινότητα, χωρίς καμία μέριμνα για το αύριο. Προωθεί εφήμερες λύσεις υπό το πρίσμα μιας οιονεί αποτελεσματικότητας στη διαχείριση. Όμως, κάθε τι το εφήμερο είναι και αναποτελεσματικό, ενώ η διαχείριση καταστάσεων δεν αποτελεί πολιτική διαδικασία.

Η έννοια της διαχείρισης του εφήμερου λειτουργεί καταστρεπτικά για την πολιτική. Ο σύγχρονος πολιτικός λειτουργεί πραγματιστικά –μόνο. Αθροίζει αιτήματα της πλειοψηφίας και προωθεί συναινετικές λύσεις που υποτίθεται ευνοούν το σύνολο της κοινωνίας. Όμως, όταν μια πολιτική ευνοεί τους πάντες, τότε καταλήγει να μην ευνοεί ουσιαστικά κανέναν. Απλά δημιουργεί την αίσθηση ότι κάτι κινείται, κάτι αλλάζει, χωρίς στην πραγματικότητα να αντιμετωπίζει καμία από τις μεγάλες προκλήσεις της κοινωνίας. Συμπληρωματικά προς την ανωτέρω θεώρηση λειτουργεί και η έννοια της πολιτικής ως διαχείρισης του αποδεκτού, αυτού που πλειοψηφία πριμοδοτεί και «η κοινωνία θέλει». Οι μηχανισμοί διαμόρφωσης και ανάλυσης της καθημερινότητας κατέχουν βαρύνοντα ρόλο. Στη νέα εποχή, το αποδεκτό, αυτό που επιθυμεί η κοινή γνώμη, όπως εκφράζεται μέσα από τις δημοσκοπήσεις, το επίκαιρο, όπως διαμορφώνεται από τα τηλεπαράθυρα, και το τηλεκοντρόλ, όπως αυτό εκφράζεται από τους δείκτες τηλεθέασης, συντάσσουν την πολιτική ατζέντα του σήμερα και του αύριο, διαμορφώνουν πολιτικές, στρατηγικές, στόχους.

Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνεται το πολιτικό φάσμα της νέα εποχής. Η τάση ομογενοποίησης των εφαρμοζόμενων πολιτικών από τους μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς, η αποδοχή ενός μόνο μοντέλου οικονομικής και πολιτικής διακυβέρνησης, ο ενταφιασμός των συνολικών και συλλογικών σχεδίων, το τέλος των ιδεών, ο πραγματισμός, ο υποβιβασμός της πολιτικής στη σφαίρα της διαχείρισης, η έννοια του εφήμερου στην πολιτική διαδικασία και η αίσθηση ότι η πολιτική δεν διαμορφώνει καταστάσεις, δεν μπορεί να επηρεάσει τη ροή των πραγμάτων, αλλά περιορίζεται στην επιβεβαίωση της ισχύος της αγοράς, σηματοδότησαν μια πρωτοφανή στροφή του εκλογικού σώματος στο κέντρο του πολιτικού φάσματος. Παράλληλα, αυτός ο ευτελισμός της πολιτικής διαδικασίας απομάκρυνε σημαντικό τμήμα πολιτών από τα πολιτικά πράγματα και ενέτεινε τα φαινόμενα πολιτικής και κοινωνικής αδιαφορίας.

Το κέντρο του πολιτικού φάσματος, ως ιδεολογικός χώρος ταυτίζεται με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά. Σημασία δεν έχει ποια είναι η απόχρωση μιας πολιτικής, ποιο είναι το πλαίσιο αναφοράς της και ποια η κατεύθυνση που προσδίδει στη κοινωνία, αλλά ο βαθμός που αντιμετωπίζει τα προβλήματα σήμερα στα πλαίσια μιας οιονεί αποτελεσματικότητας, χωρίς μέριμνα για το αύριο. Το κέντρο του πολιτικού φάσματος είναι ένας χυλός ιδεών, αντιλήψεων, αιτημάτων προσδοκιών, επιδιώξεων, με συνδετικό κρίκο την καλή οικονομική διαχείριση. Το προφίλ του πολιτικού σχηματισμού που απευθύνεται σε αυτό, είναι ενός light κόμματος χωρίς σαφή προγραμματικό λόγο και πλαίσιο εκκίνησης, που απλά αφουγκράζεται τις κοινωνικές ανάγκες, αθροίζει αιτήματα και προωθεί εφήμερες διαχειριστικές πολιτικές στα πλαίσια της αποτελεσματικότητας. Ο δε πολίτης του κέντρου του πολιτικού φάσματος ορίζεται ως ο πραγματιστής του μεσαίου χώρου. Αυτός, δηλαδή, ο ρεαλιστής, που απομυθοποιεί την πολιτική και την αποκαθηλώνει στο χαμηλό επίπεδο της διαχείρισης του αποδεκτού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει σαφής ο διαχωρισμός μεταξύ κοινωνικού κέντρου και μεσαίου χώρου. Το κοινωνικό κέντρο αναφέρεται σε πολιτικές ιδέες και αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με τη λογική του μηδενικού αθροίσματος και της ήσσονος προσπάθειας. Στο κοινωνικό κέντρο, οι αντιτιθέμενες επιδιώξεις και αιτήματα συμψηφίζονται παράγοντας εν τέλει μια μηδενική συνισταμένη. Δεδομένου ότι όλοι ικανοποιούνται, στην ουσία δεν ευνοείται κανείς. Εν τέλει, τα γενικότερα ιδεολογικά μακροβούτια στα λιμνάζοντα νερά του μεσαίου χώρου, αποτυπώνουν την κοσμοαντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου – πολίτη για τη ζωή. Απόλαυση της στιγμής, «άκρατος πραγματισμός», διαχείριση σήμερα, αποσπασματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, εφήμερες λύσεις με παροδικό χαρακτήρα, ανυπαρξία συνολικού σχεδιασμού για το μέλλον.

Συνολικά, στην πολιτική σκηνή, διαμορφώνονται δύο κυρίαρχα μπλοκ πολιτικών σχηματισμών. Από τη μια αυτών που αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα και το μη αναστρέψιμο της, δηλαδή, τη διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και την κυριαρχία της αγοράς στην πολιτική διαδικασία, διαμορφώνοντας ανάλογα την πολιτική τους. Από την άλλη, των πολιτικών σχηματισμών που δεν αποδέχονται την υπάρχουσα πραγματικότητα, κλείνονται στο καβούκι τους, εκφέρουν έναν στείρα «καταγγελτικό» και αντιδραστικό λόγο, οχυρώνονται σε εθνικιστικές αντιλήψεις. Κοινή συνισταμένη των δύο αυτών μπλοκ η αδυναμία τους να προτείνουν ένα ρηξικέλευθο μείγμα πολιτικής που θα οδηγήσει τις ανθρώπινες κοινωνίες στο μέλλον.